معبد گارنی در ایروان ارمنستان

معبد گارنی (Garni Temple) در 32 کیلومتری جنوب شرقی ایروان واقع شده است. گارنی نام یکی از آثار باستانی در استان کوتایک ارمنستان، و همچنین نام روستای نزدیک این اثر است.ساختمان گارنی را بازمانده دوران مهرپرستی دانسته‌اند که برای نیایش خورشید و به عنوان مهرابه ساخته شده بود.



مهرابه‌ها یعنی همان پرستشگاه‌های مهرپرستان، در سراسر غرب آسیا و همچنین قاره اروپا پراکنده اند. مهرپرستی یک دین باستانی ایرانی بود که از ایران به سوی غرب تا انگلستان نفوذ کرد. اکثر کلیساها و صومعه‌های ارمنستان بر روی بازمانده نیایشگاه‌های پیش از مسیحیت بنا شده است. تنها نیایشگاه غیرمسیحی بازمانده در ارمنستان نیایشگاه گارنی است. مهرابه گارنی در سال ۷۷ پس از زایش مسیح یعنی در دوره یونانی مآبی ساخته شده و تنها نیایشگاه یونانی مآب در ارمنستان امروزی است. نیایشگاه گارنی در سال ۱۶۷۹ بر اثر زمین لرزه ویران گشت و در دهه ۷۰ بازسازی شد.



دژ (قلعه) گارنی به احتمال زیاد جایگاه اصلی حکومت تیرداد در ارمنستان بوده است. این دژ بر روی یک سطح مثلثی شکل قرار گرفته است و به ‌وسیله دو دره تنگ عمیق در دو سو، محافظت می‌شود. بخش شمالی قلعه به‌ وسیله دیواری که از قطعه ‌های بزرگ سنگ بازالت ساخته شده است، احاطه می‌شود.



در داخل قلعه خرابه ‌هایی از نیایشگاه میتراییسم، کاخ سلطنتی و یک کلیسا مانده است. سنگ نبشته‌ی یونانی در داخل دیوار قلعه نشان می‌دهد که این قلعه به‌دست تیرداد یکم در سال ۷۷ میلادی ساخته شده است. به نظر می‌رسد که طرح اصلی نیایشگاه از روی نیایشگاه ‌های یونانی-رومی ‌ساخته شده باشد. تزیینات و تندیس‌ های یونانی هم در نیایشگاه دیده می‌شود.



در سال ۱۶۷۹ میلادی نیایشگاه بر اثر زلزله‌ی وحشتناکی ویران شد. خرابی‌ ها برای نخستین ‌بار بین سال‌های ۱۹۱۱ تا ۱۹۰۹ میلادی بازسازی شد. در سال ۱۹۳۰ میلادی، توجه ویژه‌ای به بازسازی آنجا شد. «معبد گارنی» برای نزدیک به ۳۰۰ سال خراب بود تا اینکه بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۶۸ میلادی بازسازی شد. در آن منطقه شمار زیادی چارچوب در و پنجره، سنگ ‌نبشته یا گچ بری بالای دیوار پیدا شد که آنها بی‌ گمان مربوط به بناهای تاریخی گوناگونی هستند.



مردم ارمنستان به اشتباه می‌اندیشند که نیایشگاه گارنی مربوط به زرتشتی‌ها است ولی به دلایل زیر این دیدگاه درست نیست:
۱- هیچ اثری از آتش، خاکستر و دودزدگی (سیاهی) دیوارها که نشانگر روشن شدن آتش در داخل معبد باشد پیدا نشده است.
۲ – فرم ساختمانی درپیوند با نیایشگاه‌های یونانی – رومی ‌است و در درون آن جایگاه قرار گرفتن مجسمه (بت) وجود دارد.



«حمام گارنی» یک نمونه از معماری‌های شهرنشینی روزگار باستان است. آنجا شامل پنج بخش است: سالن ورودی ، اتاق رختکن، دو حمام و یک بخش گرم‌ خانه یا کوره است. ارزش آنجا به ‌ویژه به سنگ فرش موزاییک‌ های سالن ورودی است که تاثیر گرفته از نقش ‌های استوره‌ای یونان است.
پیرامون ناحیه گارنی یک مجموعه عالی از بناهای یادبود است که شامل کلیسا و «جنگل خسرو» است، که پس از معبد گارنی ساخته شدند. «جنگل خسرو» در سده‌ی چهارم میلادی (سال ۳۳۸ تا ۳۳۲ میلادی) به‌وسیله خسرو برای ایجاد یک جای مناسب برای شکار، گردش و مانور نظامی‌ ساخته شد.