چرآ فرهنگ مهم است؟ - نسخه‌ی قابل چاپ

درباره اهمیت و نقش بی‌بدیل فرهنگ در حرکت افراد جامعه به سمت پیشرفت و کمال، کوچکترین تردیدی وجود ندارد؛ درست به همین دلیل است که هیچ دلیل منطقی برای نادیده گرفته‌شدن این عرصه از سوی مسئولان کشور وجود ندارد.

تأکیدات رهبر انقلاب درباره این عرصه و نام‌گذاری امسال تحت‌عنوان سال «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» نشان دهنده عمق استراتژیک عرصه «فرهنگ» است.

در شرایطی که ایران اسلامی در تلاش است تا با بهره گرفتن از همه ظرفیت‌های خویش، تحریم‌های دشمن را بی‌اثر کرده و آثار اقتصادی ناشی از آن را به حداقل برساند، کمتر کسی گمان می‌کرد که عرصه «فرهنگ» در کنار اقتصاد مورد تأکید رهبر انقلاب قرار بگیرد.

«کنترل فرهنگ عمومى، یک مسأله مهم و جدید است که شاید اهل فکر و فرهنگ و صاحبنظرانِ مسائل فرهنگى، قبلاً به این معنا کمتر اندیشیده بودند و کمتر توجّه مى‌کردند که براى هدایت و اداره فرهنگ عمومى در جامعه، یک کار ویژه لازم است. قبلاً فرهنگ عمومى جامعه ما، رها و بسته به این بود که کدام صداى قویتر و کدام دستِ چیره‌تر و کدام مهارت و ذوقِ تواناتر در صحنه زندگى مردم حضور یابد و آنها را به سمت این یا آن پدیده و کیفیّت فرهنگى بکشاند.

این‌که امروز جمعى بنشینند و فکر کنند که چگونه مى‌شود فرهنگ عمومى جامعه را به شکل و سمت صحیحى سوق داد و پالایش و هدایت کرد، موضوع تازه‌اى است که مربوط به این چند سالِ اخیر است و ابتدا در «شوراى عالى انقلاب فرهنگى» مطرح شد و اکنون نیز بحمداللَّه، مجموعه‌اى گرد هم آمده‌اند و آن را دنبال مى‌کنند.»

همان‌گونه که در سخنان رهبر معظم انقلاب، حدود ۱۹ سال قبل عنوان شده است، پرداختن به دو موضوع «پالایش» و «هدایت» مقوله فرهنگ عمومی، پدیده‌ایست که تا آن تاریخ، سابقه چندانی در کشور نداشته است. البته درست در همین سخنرانی، رهبر معظم انقلاب به مقولات مهمی همچون «تبادلات میان فرهنگ‌ها» و «تهاجم فرهنگی» اشاره می‌کنند که امروز نیز با توجه به شرایط و اقتضائات موجود، از اهمیتی ویژه برخوردار است.

اینکه در حال حاضر و با گذشت سالیان متمادی از این سخنان، مسئولان اجرایی و برنامه‌ریزان عرصه «فرهنگ»، موفق به مدیریت صحیح این عرصه شده‌اند یا نه، موضوعی مهم است که باید در جای خود مورد توجه قرار گیرد؛ اما با توجه به اینکه سال جدید تحت عنوان سال «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» نام‌گذاری شده است، یقیناً اصلی‌ترین بخش از وظایف مسئولان کشور و تمامی فعالان این حوزه، به مقوله «فرهنگ عمومی» جامعه مربوط خواهد شد.

رهبر معظم انقلاب در بیست و سوم مهرماه سال ۱۳۹۱ در دیدار جمعی از جوانان استان خراسان شمالی فرمودند: «…پیشرفت هرگز متوقف نخواهد شد. بله، پیشرفت، حرکت است، راه است، صیرورت است؛ اما متوقف‌شدنى نیست و همین طور ادامه دارد؛ چون انسان ادامه دارد، چون استعدادهاى بشرى حد یقف ندارد. گفتیم پیشرفت داراى ابعادى است؛ و پیشرفت در مفهوم اسلامى، با پیشرفت یک بُعدى یا دو بُعدى در فرهنگ غربى متفاوت است؛ چند بُعدى است.

یکى از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبک زندگى کردن، رفتار اجتماعى، شیوه‌ى زیستن – اینها عبارةٌ اخراى یکدیگر است – این یک بُعد مهم است؛ این موضوع را میخواهیم امروز یک قدرى بحث کنیم. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم – که هدف انسان، رستگارى و فلاح و نجاح است – باید به سبک زندگى اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگارى معنوى اعتقادى هم نداشته باشیم، براى زندگى راحت، زندگى برخوردار از امنیت روانى و اخلاقى، باز پرداختن به سبک زندگى مهم است. بنابراین مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. بحث کنیم درباره‌ى اینکه در زمینه‌ى سبک زندگى چه باید گفت، چه میتوان گفت. عرض کردیم؛ این سرآغاز و سرفصل یک بحث است.»

لذا در نخستین قدم باید به‌خاطر داشته باشیم که «برداشت غربی» از مقوله فرهنگ، با حقیقت آنچه ما در «فرهنگ اسلامی» به‌دنبال آن هستیم، بسیار متفاوت است.

البته مفاهیم مورد اشاره، موضوعاتی گسترده و همه‌گیر است که نیازمند، «عزم ملی» و «مدیریت جهادی» است تا نهادینه شده و به نتیجه مطلوب برسد.

رهبر انقلاب اسلامی ضمن بیان مواردی درباره تمدن اسلامی، در ادامه سخنان خود، موضوع «بخش نرم‌افزاری تمدن» را مطرح کرده و اشاره می‌کنند که:

«…نخبگان موظفند، حوزه موظف است، دانشگاه موظف است، رسانه‌ها موظفند، تریبون‌دارها موظفند؛ مدیران بسیارى از دستگاه‌ها، بخصوص دستگاه‌هائى که با فرهنگ و تربیت و تعلیم سروکار دارند، موظفند؛ کسانى که براى دانشگاه‌ها یا براى مدارس برنامه‌ریزى آموزشى میکنند، در این زمینه موظفند؛ کسانى که سرفصلهاى آموزشى را براى کتابهاى درسى تعیین میکنند، موظفند. اینها همه یک وظیفه‌اى است بر دوش همه.

باید ما همگى به خودمان نهیب بزنیم. در این زمینه باید کار کنیم، حرکت کنیم. بنابراین باید آسیب‌شناسى کنیم؛ یعنى توجه به آسیبهائى که در این زمینه وجود دارد و جستجو از علل این آسیبها. البته ما اینجا نمیخواهیم مسئله را تمام‌شده فرض کنیم؛ فهرستى مطرح میکنیم:

چرا فرهنگ کار جمعى در جامعه‌ى ما ضعیف است؟ این یک آسیب است. با اینکه کار جمعى را غربى‌ها به اسم خودشان ثبت کرده‌اند، اما اسلام خیلى قبل از اینها گفته است: «تعاونوا على البرّ و التّقوى»،(سوره مبارکه مائده آیه۲) یا: «و اعتصموا بحبل اللّه جمیعا»(سوره مبارکه‌آل‌عمران آیه۱۰۳). یعنى حتّى اعتصام به حبل‌اللّه هم باید دسته‌جمعى باشد؛ «و لا تفرّقوا».( سوره مبارکه‌آل‌عمران آیه۱۰۳)

چرا در برخى از بخشهاى کشورمان طلاق زیاد است؟ چرا در برخى از بخشهاى کشورمان روى آوردن جوانها به مواد مخدر زیاد است؟ چرا در روابط همسایگى‌مان رعایتهاى لازم را نمیکنیم؟ چرا صله‌ى رحم در بین ما ضعیف است؟ چرا در زمینه‌ى فرهنگ رانندگى در خیابان، ما مردمان منضبطى به طور کامل نیستیم؟ این آسیب است.»

لذا در جهت بهبود و ارتقاء امر فرهنگ که موجب پیشرفت و ارتقاء تمدن اسلامی خواهد شد، همه افراد دخیل در امر فرهنگ، صاحب مسئولیت هستند.

مواردی همچون «اقتصاد مقاومتی»، «الگوی اقتصاد بومی»، «اقتصاد عدالت‌بنیان»، «اقتصاد بدون نفت»، «اقتصاد مولد و درونزا»، «جهاد اقتصادی»، «مدیریت مصرف»، «حمایت از تولیدات داخلی»، «مصرف تولیدات داخلی»، «استقلال اقتصادی» و «مدیریت واردات» از جمله موارد پرشماریست که همواره مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته و از سوی ایشان مورد تأکید بوده است.

در این میان به موارد زیر در سخنان رهبر انقلاب توجه و اشاره مستقیم شده است ؛ تا جایی که می‌توان آنها را اولویت‌های اصلی کار دولت یازدهم در عرصه فرهنگ دانست:

آنچه مسلم است، نهادینه کردن این موضوعات در لایه‌های گوناگون جامعه، نیازمند نگاه صحیح در زمینه فرهنگ و تجمیع «عزم‌ملی» با «مدیریت جهادی» است.

حال با عنایت به فشارهای همه‌جانبه دشمنان ایران اسلامی در زمینه اقتصاد، توجه به امر فرهنگ با هدف بهبود تفکرات و برنامه‌های اقتصادی، امری به‌شدت لازم محسوب می‌شود که غفلت از آن می‌تواند عواقب ناگوار بسیاری به‌همراه داشته باشد.